›Helsinki, a city with a centre or a centre with suburbs?
oktober 2006
Helsinki, a city with a centre or a centre with suburbs?
Finland; het beboste land met zijn 1000 meren. Zo’n 5 miljoen inwoners op zo’n 338.000 km². Een prachtig land om in te wonen, mits je een woning kunt bemachtigen…… Toen ik me ging verdiepen in het thema wonen constateerde ik al snel dat er een woningtekort was in Helsinki. Dit tekort is een voortdurende nood van ongeveer 3.400 huisvestingen per jaar. Kijkende naar een kaart van Helsinki, lijkt de structuur van de massa niet compact, er zijn vele `open` plekken te zien. Dus waarom wordt er hier niet gebouwd, zou je je kunnen afvragen? Is het vanwege de morfologie van het landschap of zit de natuur hen in de weg? En Finland is toch zo’n welvarend land, waarom komt men dan de woningzoekende niet of nauwelijks tegemoet? Het begon allemaal na de oorlog in 1944......
De booming van het na-oorlogse bouwen heeft ook in Helsinki plaatsgevonden, alleen heeft het op deze locatie een heel andere wending aangenomen dan in de rest van Europa. Helsinki is een stad die na verhouding weinig te leiden heeft gehad tijdens de tweede wereldoorlog. Wegens een tekort aan werk was Helsinki de broedplaats voor banen, vandaar dat veel Finnen het platteland verkozen voor de stad. Rond 1944 had Helsinki zo’n 275.000 inwoners. De groei van de stad voltrok zich voornamelijk langs de kustlijn en langs de spoorlijnen. Een jaar later werd de stadsgrens in een straal van 30 km verlegd en behoorden enkele voorsteden ook tot Helsinki. Door middel van deze stadsvergroting kon men stedenbouw in combinatie met bijbehorende infrastructuur efficiënt inplannen. Deze efficiënte structuur was voor Helsinki van groot belang, omdat men op deze manier een nieuwe economische impuls kon creëren die de stad na de oorlog hard nodig had.
De schade van de oorlog was vrij snel hersteld, maar de grote vraag naar woningen door de enorme bevolkingsgroei bleef een probleem. Eerst werden er voornamelijk kantoren en fabrieken gerealiseerd met de daarbij behorende infrastructuur. Deze werkgelegenheidsgebieden lagen voornamelijk dicht bij het centrum. Om de grote vraag naar woningen tijdelijk op te vangen werden hotels en zelfs hangars gebruikt om in te wonen. De bevolking die toen der tijd over een woning beschikte onderverhuurde zelfs hun garages en keukens. Omdat de enorme woningnood in korte termijn niet op te lossen was, gold er enkele jaren een verbod om naar Helsinki te verhuizen.
Na een tijdje veranderde dit weer. De na-oorlogse wijken bestonden uit geprefabriceerde houten huizen, die in een rap tempo in een bebost gebied werden geplaatst, dit systeem werkte goed en werd tot en met de jaren 70 toegepast. Sommigen groeiden later weer uit tot een geplande woonwijk. De geplande wijken waren van een strenge symmetrische en regelmatige stijl met hier en daar, een naar de historie refererend, detail. Geleidelijk aan werden ze vereenvoudigd en kwam de doorbraak van het functionalisme. Met de komst van de Olympische Spelen in 1940 moesten diverse functies worden gehuisvest, waaronder ook een olympisch dorp. Dit is een van de eerste gestructureerde stedenbouw waarbij het functionalisme goed is af te lezen.
Vanaf 1946 werden er 25.000 hectaren nabij de stad beschikbaar gemaakt voor woningbouw. Met als ideologie het landelijk wonen, werden de residentiële wijken zoals Etelä-Haaga, Maunula en Herttoniemi gebouwd, te herkennen aan helderheid, openheid en een oprechtheid van uitdrukking. In het na-oorlogse bouwen zien we veel groen tussen de massa, een compleet andere insteek dan die wij kennen. Dit vele groen in de wijk geeft een prettige leefbaarheid in de woonwijken en de Finnen hebben als het ware leren omgaan met deze aanpak van nieuwe wijken. De oorsprong hiervan is weer te herleiden aan de eerste geprefabriceerde houten wijken in een bebost gebied die we terugzagen na het einde van de oorlog. Dit alles geeft al aan hoe de Finnen omgaan met hun openbaar groen, het groen zoveel mogelijk handhaven. Meer dan 80% van de gebouwen in Finland is sinds 1945 gebouwd, en enkel ongeveer rond 5% dateert van voor de oorlog.
In de periode 1960-70 heeft er een grote migratie van het platteland naar Helsinki plaatsgevonden. Finland moest nog een grote oorlogsschuld aflossen aan Rusland. Door de enorme groei van de industrialisatie, voornamelijk in Helsinki en het gebied daaromheen, kon men deze schuld langzaamaan aflossen. Het gaf meer werkgelegenheid, dus steeds meer mensen trokken dichter naar de stad, het stedelijke gebied werd door de groeiende industrialisatie en bevolkingstoename ook steeds groter.
In 1966 werd die straal van voorsteden behorende bij Helsinki verlegt naar 178 km! Klinkt natuurlijk als een enorm gebied maar als je bedenkt dat die straal ongeveer voor de helft in het water ligt valt het nog enigszins mee. Het gaf de stad zo’n extra 51.000 nieuwe inwoners. Nu viel ook Huopalahti, Oulunkyä en Kulosaari onder de naam Helsinki.
We zijn nu dik 30 jaar verder en als we nu de inwoners van de moderne voorsteden, de buitenwijken van Helsinki en van de stad zelf bij elkaar optellen spreken we van ongeveer een miljoen inwoners. Door deze grote bevolkingstoename bestaat het probleem van woningtekort nog altijd, de vraag naar woningen is zelfs toegenomen. Deze vraag ligt voornamelijk bij de laag en middeninkomens. Uit de gemiddelde grondprijs van 2875 euro per m² in Helsinki is al af te lezen dat deze alleen geschikt is voor de Finnen met een hoger inkomen dan het modaal. Maar hoe kan dat toch dat men in zo’n welvarend land als Finland de woningzoekende niet tegemoet kan komen? En dat “beetje” wat ze bouwen hoe doen ze dat dan?
Finland is een schaars bevolkt land, waar het landschap grotendeels door natuurlijke bossen en meren gedomineerd wordt. Nederzettingen concentreren zich algemeen in kustgebieden en naast belangrijke meren en waterwegen. De bebouwde gebieden bedekken minder dan drie procent van Finland. De stedelijke gebieden zijn betrekkelijk klein, met minder dan 10.000 inwoners. Enkel tien steden hebben meer dan 50.000 inwoners. Helsinki, het dichtstbevolkte gebied van Finland, telt zo’n 3000 inwoners per km², dat is 1/3 meer dan Maastricht. Dat is een behoorlijk aantal als je je bedenkt dat Maastricht al een behoorlijk compacte structuur heeft. Laat staan dat we Helsinki zouden vergelijken met een van de drukst bevolkte steden ter wereld, zoals Tokio met zijn ruim 16.000 inwoners per km². Jaarlijks worden er ongeveer 30.000 nieuwe huizen gebouwd, waarvan veel eengezinswoningen. De huidige regering mikt op appartementencomplexen om effectiever om te gaan met de ruimte en de woningnood.Het Milieubestuur van Finland ontwikkelt en controleert het landgebruik, planning en nieuwbouw in Finland. Bebouwde gebieden in Finland gebruiken typerend veel meer land per inwoner dan bebouwde gebieden in andere westelijke landen of zelfs in de andere Noordse landen. Een strategisch doel van het milieubestuur moet de ruimtelijke structuur van gemeenschap beter integreren om zo verkeer te verminderen.
De natuur is dan ook de grootste remmer qua tegemoetkoming aan nieuwe huizen, dan zijn er nog veel plekken rondom de stad die privé bezit zijn. Deze stukken land worden gezien als een vorm van beleggen, kopen en verkopen. Een derde participant is de staat, deze bezit ook een groot deel van de stad. De staat trekt zich het tekort aan woonoppervlakte dan ook niet of nauwelijks aan, zij richten zich meer op de ontwikkeling van hun land. Zo proberen zij meer industrieën, voornamelijk op technologisch gebied, te trekken in andere grote steden zoals Turku en Oulu, zodat deze aantrekkelijker worden voor de werkzoekende en een “goedkoper” alternatief zijn voor Helsinki.
De plekken die er dan nog overblijven zijn in handen van de stad zelf, die het woningentekort graag tegemoet wil komen. Veel industriegebieden zijn in handen van de stad. Oude vissershavens en industrieën zoeken door ruimtegebrek en slechte bereikbaarheid een plek verder uit de stad. Deze leegloop is prima voor de nieuwe woningbouwprojecten. Arabianranta is hier een mooi voorbeeld van.
Het Arabianranta-gebied ligt aan de Vanhankaupunginlahti baai, met aan de overzijde een beschermd vogelgebied. Op deze ex-industriële grond van 85ha zullen naast de residentiële en commerciële blokken stukken openbaar groen worden gecreëerd. Helsinki is op deze plek oorspronkelijk opgericht in 1550. Arabianranta, betekent 'Kustlijn van Arabïe'. De historische reden voor deze naam is de porselein fabriek van Arabïe die nog steeds in het gebied actief is. Het complete gebied zal in 2013 voltooid zijn, en plaats bieden aan zo’n 7000 inwoners.
De grote vraag blijft hoe ze het probleem verder aanpakken in de toekomst. Misschien wel de oplossing is de nieuwe trend, het drijvende huis. Als je bedenkt dat Finland zo’n 4600 km aan kustlijn heeft en zo’n 33.500 km² aan oppervlaktewater, lijkt dit een goed alternatief. Dit voorstel slaat tot nu toe erg aan, omdat het niet alleen als wonen wordt gezien maar meer als een nieuwe levensstijl. Maar waarom zijn ze hier niet eerder mee begonnen? Het antwoord hierop is snel gevonden, in Finland is het sinds de jaren 50 verboden om op het water te wonen, dit om wildgroei aan woonboten tegen te gaan. Tevens is er weinig animo geweest voor wonen op het water omdat ze hier met een ander klimaat te maken hebben dat wonen op het water minder aantrekkelijk maakt. Daarnaast waren de kustlijnen van Helsinki niet echt aantrekkelijk als woonomgeving, dit kwam voornamelijk omdat aan de waterkant de industrieën te vinden waren.
Door het verbod op woonboten op te heffen zouden er 12 potentiële plekken, voornamelijk oude haven gebieden, in en rondom de stad, kunnen dienen als locatie. Als referentie heeft men onder andere gekeken naar Amsterdam, waarbij het wonen op een woonboot zeer geliefd is. Het stedenbouwkundig ontwerp, infrastructuur en architectuur zijn belangrijke aspecten voor de haalbaarheid van het project.
Zou dit dan het puzzelstuk zijn om de woningnood in Helsinki te doen krimpen?
------------------------------------------------------------------------